Nowe spojrzenie na historię Europy, w którym uwypuklona jest rola włókiennictwa jako jednej z kluczowych gałęzi wytwórczości i ekonomii – jest celem międzynarodowego projektu badawczego, prowadzonego przez UW. Wśród jego efektów jest dostępny online cyfrowy atlas dziedzictwa włókienniczego całego kontynentu
“W przeszłości widok obracającego się wrzeciona i stukot krosna stanowiły dla większości ludzi elementy życia codziennego. Wytwarzanie tekstyliów miało miejsce niemal w każdym domu i silnie wrosło w codzienność ze względu na wysoką czasochłonność i znaczące nakłady pracy. Same tekstylia towarzyszą ludziom od kołyski po grób, ponieważ zaraz po narodzinach zostajemy owinięci tkaniną i jesteśmy grzebani w ubraniu lub przynajmniej w całunie” – mówi Nauce w Polsce dr hab. Agata Ulanowska, prof. UW, z Katedry Archeologii Egejskiej i Włókiennictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Finansowany przez Unię Europejską oraz stowarzyszenie COST międzynarodowy projekt „EuroWeb. Europe through Textiles. Network for an integrated and interdisciplinary Humanities” zakłada uwypuklenie roli produkcji włókienniczej jako jednej z najważniejszych gałęzi gospodarek, od epoki kamienia po współczesność. W jego ramach od 2020 r. naukowcy z 31 krajów Unii Europejskiej oraz Izraela współtworzą ogólnoeuropejską, multidyscyplinarną sieć badawczą. Projekt prowadzony jest na Wydziale Archeologii UW i kierowany przez prof. Agatę Ulanowską.
W ramach tej współpracy przedstawiciele nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych łączą siły z rzemieślnikami i projektantami, aby wypełniać luki w dotychczasowej wiedzy na temat włókiennictwa oraz prowadzić interdyscyplinarne badania.
“Chcemy pokazać, że tekstylia są istotnym elementem naszego dziedzictwa kulturowego i ważnym tematem badawczym, choć znajdującym się ciągle na marginesie głównego nurtu różnych dziedzin humanistyki. Ta marginalizacja wynika z tego, że z jednej strony włókiennictwo ma bardzo skomplikowany łańcuch operacyjny, przez co nie jest łatwe w poznaniu, a z drugiej, że wytwarzaniem tekstyliów zajmowały się głównie kobiety, co wpłynęło na postrzeganie włókiennictwa jako działalności pobocznej i pomniejszenie ekonomicznego znaczenia tekstyliów” – zaznacza ekspertka.
Zauważa też, że najczęstszą pozostałością po dawnym włókiennictwie są narzędzia wykonane z materiałów nieorganicznych, takie jak przęśliki i ciężarki tkackie. Od niedawna wiadomo, że parametry funkcjonalne tych narzędzi, takie jak waga i forma geometryczna pozwalają na odtworzenie różnorodności tekstyliów wytwarzanych z ich użyciem.
“Pozostałości samych tekstyliów są nieliczne i zwykle nieatrakcyjne wizualnie – wyroby z materiałów organicznych mają mniejsze szanse na przetrwanie i często znajdowane są w stanie szczątkowym. Ich badania wymagają specjalistycznej wiedzy, a opis zaawansowanych analiz tzw. tekstyliów archeologicznych może być hermetyczny dla szerszej publiczności. Dlatego dzieje i znaczenie włókiennictwa chcemy przedstawić w możliwie szeroki sposób, z wykorzystaniem potencjału wszystkich dostępnych źródeł” – opisuje prof. Ulanowska.
Nić życia, wątek rozmowy
Jednym z problemów podejmowanych przez EuroWeb jest analiza historycznych i współczesnych odniesień do tekstyliów i włókiennictwa w językach europejskich, ze szczególnym uwzględnieniem języków krajów uczestniczących w projekcie. Zajmuje się tym jedna z grup roboczych, a opracowywany przez nią wielojęzyczny leksykon będzie udostępniony online.
“W wielu krajach mówi się na przykład o dziedziczeniu po kądzieli; o nici życia, która się zrywa, albo można ją przeciąć; mówimy o wątku rozmowy. Takich symbolicznych odniesień do włókiennictwa jest bardzo dużo w każdym z języków, co potwierdza formatywną rolę tego wytwórstwa” – zauważa badaczka UW.
Inna grupa badawcza skupia się na roli ubiorów w budowaniu tożsamości indywidualnych i społecznych, związanych z płcią (np. surowce, stroje, akcesoria, kolory właściwe dla płci), wiekiem (np. społeczne normy dla ubiorów dzieci, osób wkraczających w dorosłość, ludzi starszych) i statusem (np. identyfikacja funkcji społecznej związanej ze sprawowaniem władzy, funkcji kapłańskich, itp.).
Kolejna analizuje narzędzia i rozwój technologii włókienniczych, wykorzystując, m.in. archeologię eksperymentalną oraz wiedzę wynikającą z obserwacji rzemiosła tradycyjnego. Jeszcze inna bada znaczenie włókiennictwa w dawnych gospodarkach, jego wpływ na ekonomię, wykorzystanie środowiska (np. intensyfikacja hodowli owiec czy uprawy roślin włóknistych); odtwarza dawne szlaki handlowe i rolę tekstyliów jako przedmiotu handlu i wymiany.
“Chcielibyśmy podkreślić znaczenie specjalistycznych umiejętności i wiedzy niezbędnych w produkcji włókienniczej. Staramy się pokazać, że było to rzemiosło, które wymagało starannego, długofalowego planowania, praktycznych umiejętności matematycznych, w tym myślenia przestrzennego oraz złożonej organizacji. Planowanie nowego ubioru zaczynało się od zastanowienia, na jakim obszarze posadzimy len, albo z ilu owiec możemy wykorzystać wełnę na produkcję domową. Na co dzień o tych kwestiach nie myślimy – a chociaż włókiennictwo także dzisiaj stanowi istotny element europejskich gospodarek, to sama produkcja włókiennicza przeniosła się w dużej mierze do Chin, Indii, Turcji” – opisuje badaczka.
Atlas tekstyliów
Efektem prac badaczy jest też multimedialna publikacja poświęcona europejskiemu dziedzictwu włókienniczemu EuroWeb Digital Atlas. Obecnie – jak zaznaczają autorzy – to największa baza danych dotycząca dawnych tekstyliów.
“Nanosimy na mapę i linię czasu informacje o dziedzictwie tekstylnym, które obejmują znaleziska archeologiczne tekstyliów, tekstylia historyczne i etnograficzne, narzędzia włókiennicze, dawne miejsca produkcji oraz pozostałości po certyfikowaniu tekstyliów poprzez znakowanie ołowiowymi plombami. Atlas chcemy rozwijać nawet po zakończeniu projektu. Nie ma on limitu czasowego, więc można w nim zamieszczać też informacje o tkaninach nowożytnych” – tłumaczy prof. Ulanowska.
Efektem prac są liczne konferencje i warsztaty naukowe, praktyczne i teoretyczne kursy, granty konferencyjne i krótkie pobyty studyjne oraz programy mentoringowe. Specyfika akcji COST zakłada zwiększenie udziału w europejskich projektach badaczy z tych krajów, które dotąd miały niewielkie sukcesy w zdobywaniu grantów unijnych. Projekt wiąże się też ze wsparciem osób rozpoczynających karierę naukową oraz stworzeniem platformy umożliwiającej szeroką współpracę badaczy z różnych dyscyplin i środowisk pozaakademickich.
Źródło: Nauka w Polsce, Ewelina Krajczyńska-Wujec
